Digitale weerbaarheid begint met inzicht. Als organisatie moet je weten wat je in huis hebt: welke systemen draaien er, hoe lopen de processen, en waar zitten je kwetsbaarheden? Gemeenten werken met allerlei applicaties, clouddiensten en leveranciers. Juist daarom is het belangrijk om kwetsbaarheden niet ad hoc, maar structureel aan te pakken. Niet alleen binnen je eigen ICT-omgeving, maar ook daarbuiten. In deze blog leggen we uit wat kwetsbaarhedenbeheer is, waarom het zo belangrijk is en hoe je het goed organiseert.

Wat is kwetsbaarhedenbeheer?

Als gemeente werk je met veel gevoelige informatie. Dat maakt je een aantrekkelijk doelwit voor cybercriminelen en andere kwaadwillenden, die voortdurend zoeken naar manieren om binnen te komen. Een veelgebruikte ingang zijn kwetsbaarheden in software: foutjes of zwakke plekken in systemen en diensten, zoals bekende softwarelekken, verkeerde configuraties of verouderde systemen. Zulke kwetsbaarheden worden continu ontdekt. Kwetsbaarhedenbeheer is de manier waarop je deze zwakke plekken opspoort én aanpakt. Vaak is deze taak ondergebracht bij het Security Operations Center (SOC) of een vergelijkbare afdeling. Zij houden bij waar bekende kwetsbaarheden zich bevinden, zorgen dat die gemeld worden en nemen maatregelen om ze op te lossen. Dat is belangrijk, want hoe eerder je een kwetsbaarheid oplost, hoe kleiner de kans dat iemand er misbruik van maakt.

En het blijft niet alleen bij je eigen ICT-omgeving. Gemeenten werken steeds meer met SaaS-oplossingen en externe leveranciers. Ook daar kunnen kwetsbaarheden ontstaan, waar je als gemeente wel last van hebt, maar niet direct invloed op hebt. Daarom is het belangrijk dat je met je leveranciers duidelijke afspraken maakt over updates, incidentafhandeling en beveiliging.

Waarom is het zo belangrijk?

Kwetsbaarheden zijn een van de meest gebruikte manieren waarop cybercriminelen proberen een organisatie binnen te dringen. En gemeenten zijn een aantrekkelijk doelwit: je werkt met persoonsgegevens, regelt belangrijke dienstverlening en bent afhankelijk van digitale systemen. Een zwakke plek in bijvoorbeeld je zaaksysteem, documentmanagementsysteem (DMS) of klantportaal kan grote gevolgen hebben. Denk aan datalekken, uitval van systemen of storingen waar inwoners last van hebben. Dat kost niet alleen geld en tijd om te herstellen, maar kan ook je reputatie flink schaden. Zit het probleem bij een leverancier? Dan is het nóg belangrijker dat je daar goede afspraken over hebt, zodat je weet wie wat doet als er iets misgaat en snel kunt handelen.

Lees ook: Verbeter je kwetsbaarhedenbeheer van het Nationaal Cyber Security Centrum (NCSC)

Hoe richt je kwetsbaarhedenbeheer in?

Kwetsbaarhedenbeheer goed inrichten draait om een vaste aanpak en goede samenwerking. Een volwassen aanpak bestaat uit vijf stappen:

1. Signaleren: houd meldingen in de gaten van bijvoorbeeld het Nationaal Cyber Security Center (NCSC), de Informatiebeveiligingsdienst voor gemeenten (IBD), je leveranciers of relevante security-communities. Gebruik waar mogelijk ook tools, zoals vulnerability scanners, om je eigen systemen automatisch te controleren.
2. Beoordelen: is deze kwetsbaarheid relevant voor jouw omgeving? Draait het systeem bij jullie, wordt het actief misbruikt, en wat is de mogelijke impact?
3. Maatregelen nemen: denk aan het installeren van updates, het nemen van tijdelijke (mitigerende) maatregelen, of afstemming met je leverancier over hun aanpak. Let extra op systemen die persoonsgegevens verwerken of van buitenaf bereikbaar zijn.
4. Borgen: leg vast wie waarvoor verantwoordelijk is, hoe snel er gereageerd moet worden en hoe je dit monitort. Verwerk dit bijvoorbeeld in je change management of reguliere beheerprocessen.
5. Leren: kijk terug op hoe een melding is afgehandeld. Ging het snel genoeg? Was de communicatie duidelijk? En wat kan er beter? Zo verbeter je stap voor stap je kwetsbaarhedenbeheer en daarmee je digitale weerbaarheid.

Leveranciers en kwetsbaarheden

Steeds meer gemeentelijke systemen draaien tegenwoordig bij externe partijen, zoals SaaS-leveranciers. Dat heeft voordelen: je hoeft het systeem zelf niet te hosten of updaten, en veel technisch beheer ligt bij de leverancier. Maar het betekent ook dat je afhankelijk bent van hen als er iets misgaat, bijvoorbeeld als er een kwetsbaarheid wordt ontdekt. Daarom is het belangrijk om ook in je leveranciersbeheer aandacht te besteden aan kwetsbaarhedenbeheer. Maak duidelijke afspraken: Hoe zit het patchbeleid van de leverancier in elkaar? Krijgt je meldingen als er een kwetsbaarheid in hun systeem wordt gevonden? Hoe snel worden updates uitgevoerd, en hoe word je daarover geïnformeerd?

Vraag daarnaast of de leverancier inzicht kan geven in de software die zij gebruiken, bijvoorbeeld via een SBOM (Software Bill of Materials). Dit is een soort ingrediëntenlijst van een applicatie, waarmee je snel kunt zien of er risicovolle componenten worden gebruikt. Dat helpt om sneller te bepalen of er risico’s zitten in de software die je gebruikt. Zeker bij leveranciers die persoonsgegevens verwerken of onderdeel zijn van je kritieke processen, is het belangrijk om deze afspraken vast te leggen in contracten of verwerkersovereenkomsten. Zo weet je precies wie waarvoor verantwoordelijk is en ben je beter voorbereid als er iets misgaat.

De rol van de CISO

Kwetsbaarhedenbeheer is niet iets dat je als organisatie er even bij doet, het is een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Van systeembeheerders tot leveranciers en van informatieadviseurs tot management: iedereen speelt een rol. En hoewel de Chief Information Security Officer (CISO) niet degene is die zelf systemen patcht, heeft die wel een belangrijke regierol. De belangrijkste taken van een CISO zijn o.a:

• Zorgen voor beleid en kaders: check of kwetsbaarhedenbeheer goed is opgenomen in het informatiebeveiligingsbeleid. Leg vast wie waarvoor verantwoordelijk is, wat de minimale eisen zijn, en hoe je omgaat met leveranciers en cloudoplossingen.
• Borgen kwetsbaarhedenbeheer in de governance: zorg dat het onderwerp een vaste plek krijgt in overleggen, zoals het informatiebeveiligingsoverleg of tactisch leveranciersoverleg. Bespreek hier regelmatig de voortgang, knelpunten en risico’s.
• Monitoren de volwassenheid van het proces: gebruik bijvoorbeeld het BIO- of NCSC-volwassenheidsmodel om te bepalen waar je staat. Laat jaarlijks toetsen of het proces werkt, bijvoorbeeld met een interne audit of externe partij.
• Stimuleren samenwerking tussen afdelingen: breng IT-beheer, functioneel beheer, informatieadviseurs, inkoop en contractmanagement bij elkaar. Maak kwetsbaarhedenbeheer een gedeeld belang, niet alleen een technisch verhaal.
• Eisen stellen aan leveranciers: werk samen met inkoop om kwetsbaarhedenbeheer op te nemen in aanbestedingen, contracten en SLA’s. Denk o.a. aan: tijdige melding bij bekende kwetsbaarheden, maximale reactietijd bij kritieke lekken, transparantie over gebruikte software (zoals SBOM’s) en de mogelijkheid tot audits of inzage in rapportages.
• Agenderen risico’s in de managementrapportage: breng risico’s (zoals niet-gepatchte systemen of blinde vlekken bij leveranciers) onder de aandacht in risicorapportages. Zo krijgt het onderwerp bestuurlijke aandacht.
• Kwetsbaarhedenbeheer koppelen aan de BIO: zorg dat het proces onderdeel is van je ISMS en aansluit bij je verantwoordingsverplichtingen. Zo toon je aan dat je voldoet aan de BIO.
• Inzetten op bewustwording en cultuur: laat binnen de organisatie zien dat kwetsbaarhedenbeheer geen technisch iets is, maar een belangrijk onderdeel van dienstverlening en continuïteit. Besteed hier aandacht aan in presentaties, werkoverleg of interne sessies.

In het kort

Kwetsbaarhedenbeheer hoeft niet ingewikkeld te zijn, maar het vraagt wel om aandacht en samenwerking. Begin klein, maar begin. Focus op je belangrijkste systemen, en zorg dat je weet wie waarvoor verantwoordelijk is als het gaat om updates en beveiliging. Werk samen met je IT-leverancier, informatiemanager en functioneel beheerder. En agendeer kwetsbaarhedenbeheer ook in gesprekken met leveranciers: vraag niet alleen naar uptime en functionaliteit, maar ook naar hoe ze omgaan met beveiligingslekken en updates.

Kortom, kwetsbaarhedenbeheer is geen technische bijzaak. Het is een onmisbaar onderdeel van je digitale weerbaarheid. En als je dit goed inricht, samen met je leveranciers, investeer je in meer dan alleen veilige systemen: je bouwt aan vertrouwen, veiligheid en de continuïteit van je dienstverlening.

Aan de slag met kwetsbaarhedenbeheer, maar weet je niet waar te beginnen?

IB&P ondersteunt gemeenten bij het opzetten van een structurele aanpak voor kwetsbaarhedenbeheer. We helpen bij het maken van heldere afspraken met leveranciers en het borgen van verantwoordelijkheden binnen de organisatie. We voeren geen technische analyses uit, maar bieden wél ondersteuning bij het inrichten van beleid, governance en bewustwording rondom kwetsbaarhedenbeheer.

Wil je eerst inzicht krijgen in waar je staat? We kunnen samen een interne check of audit uitvoeren op het proces van kwetsbaarhedenbeheer. Zo krijg je snel zicht op je sterke punten én waar nog kansen voor verbetering liggen. Benieuwd wat wij voor jouw organisatie kunnen betekenen? Neem contact met ons op voor een vrijblijvend gesprek.