Om de openbare orde te handhaven, hangen binnen veel gemeenten op openbare plaatsen camera’s. Maar ook steeds meer inwoners hangen (in en rondom hun huis) beveiligingscamera’s op. Dit roept vragen op. Zowel bij de buren: ‘Mag dat wel wat mijn buren doen?’, als bij gemeenten: ‘Wat doen we met beeldmateriaal dat we (ongevraagd) ontvangen van inwoners?’. In deze blog geef ik enkele handvatten hoe je als gemeente met dergelijke situaties om kunt gaan.

Cameratoezicht door inwoners

Steeds vaker hangen inwoners in en rondom hun woning een beveiligingscamera op om hun eigendommen en zichzelf te beschermen. En niet alleen inwoners hangen deze camera’s op, ook woningbouwverenigingen en andere organisaties. Maar is dit wel toegestaan? Het antwoord is ja, mits er aan bepaalde voorwaarden wordt voldaan.  

Zo moet je er als inwoner bijvoorbeeld op letten dat de camera zo min mogelijk op de eigendommen van buurtbewoners en/of de openbare weg is gericht. Daarnaast moet je als filmende inwoner kenbaar maken aan je omgeving dat je een camera hebt opgehangen, bijvoorbeeld via een bordje of sticker.

Zolang de camera niet gericht is op de eigendommen van buurtbewoners en/of de openbare weg, is de camera voor huiselijk gebruik en valt deze dus niet onder de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). Is dit wel het geval? Dan moet je een goede grondslag en doel hebben voor het filmen van de eigendommen van anderen en/of de openbare weg. Daarnaast moet er voldaan worden aan de beginselen van subsidiariteit en proportionaliteit, ofwel: zijn er geen andere (goede) manieren om je doel te bereiken? En staat het belang dat je hebt in verhouding tot de privacy inbreuk? Tot slot, heeft de filmende inwoner een informatieplicht naar zijn omgeving.

Ingestuurd materiaal

Met deze camera’s die inwoners ophangen worden er uiteraard ook af en toe zaken gefilmd die niet zijn toegestaan. Stel je bijvoorbeeld eens voor dat een aantal buurtbewoners een privé pad naar de openbare weg deelt maar een bedrijf, dat ook aan die weg gevestigd zit, blijkbaar onbevoegd gebruik maakt van dit privé pad en zij dit zien op hun camerabeelden. Of een filmpje van een minderjarig kind op een quad in het bos of een reeks foto’s van een plek waar altijd verkeerd geparkeerd wordt en ga zo maar door. Mede door de komst van de smartphone mét camera, worden ook daar veel opnames mee gemaakt en gedeeld.

Zo kan het voorkomen dat inwoners gebruik maken van deze opnames ter ondersteuning van een klacht of zaak. Zodra een gemeente dergelijke beelden ontvangt, valt dit onder de AVG. Maar hoe ga je hier mee om? Helaas staat er binnen de privacywetgeving nog maar weinig beschreven over het gebruik van ongevraagd ontvangen beeldmateriaal. Dus zit er niet veel anders op dan te beginnen bij het begin: hebben we te maken met persoonsgegevens? En zo ja, welk doel en welke grondslag past daar dan bij? En hoe zit het met de subsidiariteit en proportionaliteit?

Als op de beelden duidelijk personen te zien en te identificeren zijn, heb je zelfs te maken met bijzondere persoonsgegevens. Je kunt dan namelijk het ras of de etnische afkomst van iemand afleiden, en in sommige gevallen zelfs medische gegevens of de geloofsovertuiging. Verdere verwerking mag dan alleen plaatsvinden als aan één van de uitzonderingen uit art.9  van de AVG wordt voldaan. Is er geen sprake van een uitzondering? Dan kun je als gemeente, naar mijn mening, niets anders dan het beeldmateriaal dat je hebt ontvangen verwijderen.

Om een voorbeeld te geven: In het geval van het opsporen van mogelijke bijstandsfraude mag een gemeente niet zelf stelselmatig iemand observeren. Korte waarnemingen zonder gebruik te maken van technische hulpmiddelen, op verschillende tijdstippen in een niet aaneengesloten periode, mogen wel gebruikt worden. Indien een inwoner vervolgens wel beeldmateriaal aanlevert van mogelijke fraude, dan is dat geen observatie van de gemeente zelf en niet voldoende als bewijsmiddel. Toch kan een dergelijk signaal van een inwoner wel gebruikt worden om een deugdelijk onderzoek te starten, als gemeente heb je immers een onderzoeksplicht. De grondslag daarvoor vind je in art. 53a van de Participatiewet.

Klachten omtrent cameragebruik

En dan hebben we nog de vraag uit de inleiding: ‘Mag dat wel wat mijn buren doen?’, wat doe je hiermee als gemeente? In zo’n geval heb je geen handhavende mogelijkheden, maar je wilt de inwoner natuurlijk ook niet met een kluitje het riet in sturen. Gelukkig heeft het juridisch loket een stappenplan waar je de inwoner in zo’n geval naar kunt verwijzen. Als blijkt dat de camera er niet hangt volgens de regels, dan kan de inwoner eerst het gesprek aangaan met de buren. Indien dit niet tot de gewenste oplossing leidt, kan er hulp gevraagd worden aan een buurtbemiddelaar, waar de meeste gemeenten over beschikken.

Ook een wijkagent kan in deze situatie wellicht een helpende hand bieden; om te bemiddelen maar ook om te bepalen of er strafrechtelijke aspecten zitten aan de geplaatste camera. Stiekem filmen kan immers strafbaar zijn…

Heb je al het voorgaande geprobeerd en helpt het niet? Dan kan de inwoner altijd nog bij de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) aankloppen. Zoals eerder aangeven valt cameratoezicht voor huiselijk gebruik niet onder de AVG. Maar als de camera (deels) gericht is op de openbare weg en/of de eigendommen van de buurman, is de AVG wél van toepassing en houdt de AP dus ook toezicht. De inwoner kan de AP tippen of gelijk een klacht indienen. Vervolgens kan de AP besluiten een onderzoek te doen.

Last but not least

In het ergste geval kan de inwoner naar de rechter stappen. Dit is echter vaak een kostbare en tijdrovende aangelegenheid die de onderlinge relatie tussen buren vaak niet ten goede komt. Om de kosten te dekken kan de inwoner gebruik maken van zijn rechtsbijstandsverzekering. Inwoners zonder verzekering en met een laag inkomen, komen mogelijk in aanmerking voor gesubsidieerde rechtsbijstand.

Meer informatie?

Wil je als gemeente meer doen op dit vlak? Onderzoek dan of je de handhaving op privé-camera’s op kunt nemen in de plaatselijke verordening. Heb je naar aanleiding van deze blog aanvullende vragen of hulp nodig om op dit punt verder te komen binnen jouw gemeente? Neem dan gerust contact met ons op.