In de dynamische digitale wereld is het beschermen van informatie erg belangrijk. Dit geldt ook voor het beheren van de risico’s, wat is uitgegroeid tot een van de belangrijkste taken voor elke organisatie, inclusief voor de gemeentelijke organisatie. Het is niet langer een ‘nice-to-have’, maar het is de basis voor een goede bedrijfsvoering. Maar waarom is dit zo belangrijk? En hoe pak je dit aan? Je leest het in deze blog.

Download hier een pdf van deze blog

Wat is risicobeheer?

Risicobeheer helpt om toekomstige bedreigingen (negatieve effecten) te beheersen en kansen (positieve effecten) te benutten, zodat organisaties hun doelstellingen kunnen behalen. Het gaat om het identificeren, beoordelen en verminderen van potentiële risico’s voor de dienstverlening. Afhankelijk van de strategie die je kiest om met de risico’s om te gaan – vermijden, verminderen, overdragen of accepteren – kan je de gevolgen beperken. Dit is belangrijk wanneer er een incident plaatsvindt dat de gemeentelijke dienstverlening flink kan verstoren, wat vervelende gevolgen kan hebben voor de burger, bedrijfsvoering en de reputatie van de gemeente.

Waarom is het belangrijk?

Gemeenten hebben veel gevoelige informatie en kritieke informatiesystemen in huis, die nodig zijn voor de dienstverlening aan burgers. Deze informatie en systemen wil (en moet) je beschermen volgens wetten op het gebied van informatiebeveiliging en privacy, zoals de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). Daarnaast krijgen gemeenten te maken met verschillende risico’s en dreigingen. Zo hebben we de afgelopen jaren veel voorbeelden gezien van gemeenten die het slachtoffer zijn geworden van datalekken en cyberaanvallen. De schade die deze aanvallen kunnen aanrichten, zowel financieel als voor de reputatie van de gemeente, is groot. Dit wil je dus voorkomen. Effectief risicobeheer helpt om de kans op een informatiebeveiligingsincident te verkleinen en de impact ervan te beperken als het toch gebeurt. Dit bespaart veel tijd en geld en zorgt voor een veilige dienstverlening aan burgers en medewerkers.

Kortom, inzicht in je risico’s is meer dan slechts een ‘nice-to-have’. Effectief risicobeheer helpt het management om proactief te handelen en zich beter voor de bereiden op mogelijke dreigingen, door het nemen van passende en effectieve maatregelen.

De tien meest voorkomende risico’s

Een van de belangrijkste onderdelen van risicobeheer als het gaat om informatiebeveiliging, is het begrijpen van de risico’s en dreigingen waarmee de gemeente te maken kan krijgen. Hieronder heb ik de tien meestvoorkomende risico’s onder elkaar gezet:

1. Datalekken: Datalekken ontstaan wanneer gevoelige informatie onbedoeld wordt gedeeld met anderen, op ‘straat’ komt te liggen, of zelfs gestolen wordt. Dit kan gebeuren door hackaanvallen, verlies van apparaten, verkeerd verzonden e-mails, of slecht beveiligde databases.
2. Malware: Malware omvat virussen, wormen, Trojaanse paarden en spyware. Deze software infecteert computersystemen en kan schade aanrichten, zoals het stelen van gegevens of het saboteren van systemen.
3. Ransomware: Ransomware is een specifiek soort malware waarbij aanvallers kritische systemen gijzelen en gegevens versleutelen. Pas na betaling van losgeld worden ze weer ontgrendeld. Ransomware is vandaag de dag nog steeds een veelgebruikte aanvalstechniek.
4. Phishing: Phishing is een techniek waarbij gebruikers worden misleid om persoonlijke informatie, zoals hun inloggegevens of andere gevoelige informatie, te delen. Dit gebeurt vaak via misleidende e-mails of vervalste websites.
5. Insider Threats: Insider threats, ofwel dreigingen van binnenuit, zijn risico’s die komen van mensen binnen de organisatie die toegang hebben tot gevoelige systemen en gegevens. Dit kan zowel onopzettelijk als met opzet gebeuren, bijvoorbeeld door medewerkers die gevoelige informatie lekken.
6. Verlies van apparatuur of gegevens: Fysiek verlies van apparaten zoals laptops, mobiele telefoons of externe harde schijven kan leiden tot blootstelling van gevoelige informatie als deze apparaten niet goed beveiligd zijn.
7. Kwetsbaarheden in software: Ongepatchte of verouderde software kan kwetsbaarheden bevatten die door hackers misbruikt kunnen worden. Regelmatig updaten en patchen van software is dus nodig om deze risico’s te beperken. Lees ook onze blog ‘Het belang van patchmanagement’.
8. Configuratiefouten: Foutieve configuraties van software of hardware kunnen ervoor zorgen dat cybercriminelen weten in te breken bij organisaties en toegang krijgen tot netwerken en data. Hierbij gaat het om slecht geconfigureerde netwerken, databases zonder voldoende beveiliging en toegangsrechten die niet goed zijn ingesteld. Lees ook onze blog ’10 veelgemaakte fouten bij het configureren, beheren en beveiligen van systemen’.
9. Natuurrampen of onvoorziene gebeurtenissen: Denk aan brand, wateroverlast, een (stroom)storing of een beveiligingsincident. Al deze dingen kunnen de gemeentelijke dienstverlening flink verstoren, wat vervelende gevolgen kan hebben voor de burger, bedrijfsvoering en de reputatie van de gemeente.
10. Nalevingsrisico’s: Niet voldoen aan wettelijke voorschriften, zoals de AVG, kan leiden tot juridische sancties, boetes en schade aan de reputatie van de gemeente.

Het is belangrijk om per informatiesysteem te bepalen wat de impact is van deze risico’s en de kans dat ze plaatsvinden. Dit kan door middel van een risicoanalyse. Met de informatie die hieruit komt, kun je gerichte maatregelen nemen om de beveiliging van systemen en processen te verbeteren.

Stappenplan voor het uitvoeren van een risicoanalyse

Het uitvoeren van een risicoanalyse is een belangrijke taak binnen elke organisatie om de informatiebeveiliging te waarborgen. De handreiking ‘Risicomanagement door lijnmanagers’ van de Informatiebeveiligingsdienst voor gemeenten (IBD) biedt een gestructureerde aanpak voor het uitvoeren van een risicoanalyse:

Stap 1: Bepaal de scope van de risicoanalyse

Bepaal welke systemen en processen je wilt analyseren. Dit kan op basis van de referentiecomponenten in de GEMMA-architectuur, of door specifieke processen, diensten of producten als uitgangspunt te nemen. Breng ook in kaart wie verantwoordelijk is voor de beveiliging van de geselecteerde systemen en processen.

Stap 2: Betrek de relevante stakeholders

Zorg dat alle relevante stakeholders betrokken zijn bij de uitvoering van de risicoanalyse, zoals de lijnmanager, IT-specialisten, beveiligingsexperts en andere belangrijke functionarissen die inzicht hebben in de bedrijfsprocessen en de IT-infrastructuur. Tip: het helpt als er iemand ervaring heeft met risicoanalyses. Is dit niet het geval, dan kun je ook altijd een externe partij inschakelen.

Stap 3: Bepaal de mogelijke risico’s en dreigingen

Breng voor elk systeem en proces binnen de scope de mogelijke risico’s en dreigingen in kaart. Dit kunnen zowel interne als externe dreigingen zijn. Identificeer per systeem en proces ook de kwetsbaarheden die kunnen worden misbruikt door de deze risico’s en dreigingen.

Stap 4: Beoordeel de risico’s

Bepaal per risico wat de waarschijnlijkheid is dat ze voorkomen en wat de impact is op de organisatie. Gebruik risicomatrices om te bepalen welke risico’s de hoogste prioriteit krijgen op basis van de kans op schade en de mogelijke gevolgen.

Stap 5: Bepaal welke maatregelen nodig zijn

Bepaal welke beveiligingsmaatregelen nodig zijn om de gevonden risico’s te mitigeren. Dit kunnen maatregelen zijn om de fysieke en/of technische beveiliging te verbeteren of het trainen van personeel. Zorg voor een reel plan van aanpak voor de implementatie van de gekozen beveiligingsmaatregelen, dat aansluit bij de besluitvorming van de organisatie. Let ook op de beschikbaarheid van tijd en geld voor de implementatie en nazorg.

Stap 6: Houd toezicht op de uitvoering

Houd toezicht op de implementatie van de beveiligingsmaatregelen om te zorgen dat deze goed worden toegepast. Met andere woorden: levert het een positieve bijdrage aan de doelstellingen? Documenteer de resultaten en genomen maatregelen, en rapporteer deze aan het management.

Stap 7: Evalueer regelmatig en herhaal de risicoanalyse

Risicobeheer is een continu proces. Herhaal de risicoanalyses daarom met enige regelmaat om te zorgen dat de beveiliging up-to-date blijft met veranderende dreigingen en technologieën. Een cyclische aanpak (PDCA-cyclus) kan helpen om continue verbetering in de informatiebeveiliging te waarborgen.

De IBD maakt ook gebruik van het MAPGOOD-model. Wil je hier meer over weten? Lees dan ook onze blog ‘Risicoanalyse aan de hand van het MAPGOOD-model’.

Een risicobewuste organisatie

Naast het uitvoeren van risicoanalyses, vereist effectief risicobeheer ook betrokkenheid van alle niveaus binnen de organisatie. Dit begint bij cultuur. Maar hoe zorg je voor een cultuur die risicobewustzijn bevordert? Om een echt risicobewuste organisatie te creëren, moet risicomanagement een gedeelde verantwoordelijkheid zijn. Dit omvat:

• Training en bewustwording van medewerkers: Zorg ervoor dat alle medewerkers op de hoogte zijn van de risico’s en hun verantwoordelijkheden hierin. Maak van medewerkers risicodectoren. Dit houdt in dat medewerkers op elk niveau moeten worden aangemoedigd om actief deel te nemen aan risicodetectie en -beheer. Dit verhoogt niet alleen het bewustzijn, maar maakt de organisatie ook veerkrachtiger.
• Open communicatie over risicomanagement: Zorg voor open communicatie over risicomanagementpraktijken en -processen. Leg uit wat de waarde is van risicomanagement aan de rest van de organisatie. Wat zijn de intenties? Wat zijn de doelen?
• Betrokkenheid van management: Het management speelt een belangrijke rol in het bevorderen van een cultuur waarin risicobewustzijn centraal staat. Zij moeten duidelijk communiceren over het belang van risicomanagement en actief ondersteuning bieden en betrokken zijn bij risicobeheeractiviteiten.

Risicobeheer is nooit af. Het is een continu en interactief proces, waarbij je moet verbeteren en blijven doorontwikkelen. Sluit aan op interne en externe veranderingen en zorg voor integratie met andere bedrijfsprocessen.

Meer informatie of hulp nodig?

Heb je na het lezen van de blog vragen of hulp nodig binnen jouw gemeente op dit vlak? IB&P helpt je graag. Kijk op deze pagina om te zien wat IB&P voor jou kan betekenen of neem direct contact met ons op.